Yazarlar: Op.Dr. Tayfun Balım Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı  Dr. Gökşin Balım İç Hastalıkları-Dahiliye Uzmanı

Birçok kişi vücutlarındaki aşırı yağlanmayı yalnızca estetik bir sorun olarak görmektedir. Halbuki karın içindeki ve iç organların etrafındaki yağlanma (visseral yağlanma) kronik enflamasyonun önemli bir göstergesidir. Visseral yağlanma kalp hastalıklarından demansa, kanserden diyabete ve depresyona kadar birçok hastalığın ortaya çıkmasına sebep olabilmektedir.

Visseral yağ nedir?

Karaciğer, pankreas, böbrek, kalp gibi önemli iç organların etrafını saran yağ dokusuna “visseral yağ” adı verilmektedir. Cilt altında biriken yağ dokusundan farklı bir yapısı olan visseral yağ dokusu vücutta sinsi seyreden, düşük düzeyli, kronik bir enflamasyona sebep olmaktadır. Eğer göbeğiniz gözle görülür bir şekilde büyükse veya bel çevreniz genişse bu bulgular sizde de visseral yağlanma olduğunun sağlam bir göstergesidir. İç organlarınızın etrafındaki yağlanma yalnızca kemerinizin belinizi sıkmasına sebep olmaz, aynı zamanda vücut sistemlerinizin çalışmasını da bozar.   

Visseral yağ dokusu adeta endokrin bir  organ gibi işlev görerek bazı hormonları ve "sitokin" adı verilen birtakım vücut kimyasallarını salgılayarak vücudun hormonal düzenini bozucu etki yaratmaktadır. Visseral yağ hücrelerinin salgıladığı hormon yapısındaki bu maddeler bir taraftan enflamasyona sebep olarak diğer taraftan da iştah düzenini, kiloyu, psikolojik durumu ve beyin fonksiyonlarını bozarak vücuda zarar verebilmektedir. Özellikle karın içindeki yağ dokusunda bulunan "aromataz" isimli bir enzim erkeklik hormonu olan testosteronu kadınlık hormonu olan östrojene çevirir ve erkeklerde kadın tipi yağlanma ve meme büyümesine yol açar. Testosteron düşüklüğü erkeklerde kas kaybı ve cinsel fonksiyon bozukluğu gibi başka sorunlara da yol açar. 

Visseral yağlanma aşağıda sıralanan hastalıkların görülme riskini artırmaktadır.

Visseral yağ dokusu nasıl ortaya çıkar?

Bel çevresinin normal sınırlar içinde olması sağlık için önemli bir göstergedir. Vücudun yağ biriktirmesini yöneten hormon insülindir. Karbonhidrat türü gıdaların sindirilmesinin son ürünü glikozdur (şeker). Eğer çabuk sindirilen ve hızla kana karışan basit şeker ve nişasta içeren gıdalar tüketilirse kan şekerinde ani yükselmeler ortaya çıkar. Kan şekerinin belli bir sınırın üzerine çıkması hücreler için zararlıdır. Kan şekerinin yükselmesini ve hücrelere zarar vermesini önlemek için vücudun en önemli silahı insülindir. Pankreastan salgılanan insülin yükselen glikozu ilk olarak kaslara ve karaciğere yönlendirir. Eğer kaslardaki ve karaciğerdeki şeker deposu doluysa fazla şeker trigliserite çevrilip yağ deposuna gönderilir. İşlenmiş ve rafine edilmiş karbonhidratlar, şekerli gıdalar, tahıllar, her türlü unlu mamüller, pirinç, patates, bakliyatlar, kolalı, gazlı ve meyveli içecekler vs. gibi ürünlerin sindirilmesi sonucunda şeker ortaya çıkar. Sürekli bu tür gıdaların tüketilmesi kilo artışı, açlık-tokluk duygusunun bozulması, aşırı yeme dürtüsü ve şekere karşı aşırı istek duyma ile sonuçlanır. Bu kısır döngü insülinin kanda sürekli yüksek olduğu bir tabloya yol açar. İnsülin düzeyi sürekli olarak yüksek seyrederse yağ depolanması artarak visseral yağlanmaya neden olur. İnsülinin sürekli yüksek seyretmesi bir süre sonra bu hormona dokuların duyarsızlaşması ile sonuçlanmaktadır. Buna “insülin direnci” adını veriyoruz. İnsülin direnci birçok kronik hastalığın, metabolizma bozukluğunun ve kanserin altında yatan en önemli sebeplerden birisidir. Ayrıca yüksek insülin vücudun hızlı yaşlanmasına yol açarak ömrü kısaltan bir etkendir. Metabolizmanın sağlıklı çalışıp rahat yağ kullanabilmesi için açlık insülin seviyesinin 5 uIU/ml nin altında olması arzu edilir. Karın içindeki yağlanmayı hızlandıran bazı ek faktörler de vardır. Kortizol yüksekliği, büyüme hormonu ve seks hormonlarının düşüklüğü ve aşırı früktoz tüketimi de karın içi yağlanmayı artırıcı yönde etki yaratmaktadır. 

Visseral yağlanmanın olumsuz sonuçları nelerdir?

1- Enflamasyonu artırır: Visseral yağ dokusundan hormon ve enflamasyon yaratan bazı moleküllerin salgılandığını yukarıda da söylemiştim. Karaciğer, kalp, böbrek, pankreas ve bağırsakların etrafında birikmiş olan yağ hücreleri metabolizmayı ciddi olarak olumsuz etkileyebilmektedir. Bu enflamatuvar etki otoimmün hastalıklar, damar sertliği, hipertansiyon, gut, kalp damar hastalıkları ve daha başka birçok kronik hastalığa giden yolun başlangıcıdır.

2- Tip-2 Diyabete yol açar: Vücudun diğer bölgelerindeki yağ dokusundan farklı olarak visseral yağ dokusu insülin direnci ve diyabet gelişim riskinde ciddi bir artışa sebep olur. Yapılan bir çalışmada göbek çevresinde yağ toplanması olan “elma” tipindeki insanlarda, “armut” tipindeki (kalça ve bacaklarda yağ toplanması olan) insanlara göre daha fazla diyabet görüldüğü gösterilmiştir. 

3- Sağlıklı kilo kontrolünü engeller: Visseral yağlanması fazla olan kişilerde beyindeki yeme dürtüsünü kontrol eden merkezlerin regülasyonunun bozulduğu gösterilmiştir. Bu durum sürekli açlık hissi yaşanmasına sebep olur ve kilo alımıyla sonuçlanır. Bu hastalar isteseler de kilo vermekte zorlanırlar ve girişimleri her seferinde başarısızlıkla sonuçlanır.

4- Kalp krizi ve felç geçirme riskini artırır: Visseral yağ dokusundan salgılanan veenflamasyon yaratan “sitokinler”  ateroskleroza (damar sertliği) yol açar. Bu hastalarda kolesterol, trigliserit yüksekliği ve hipertansiyon görülme riski belirgin olarak artmaktadır.

5- Demans (bunama): İnsülin direnci, obezite, enflamasyon ve damar hastalıklarıyla demans arasında yakın bir ilişki bulunduğu gösterilmiştir. Başka bir deyişle “Göbeğinizin hacmi arttıkça beyninizin hacmi azalmaktadır”. Günümüzde "Vücut Kitle Endeksinin" ölçülmesi yerine abdominal yağlanma oranının ölçülmesinin genel sağlık risklerinin belirlenmesi açısından daha sağlam bir kriter olduğu kabul edilmektedir. Profesyonel çalışan kliniklerde abdominal yağlanma oranı bilgisayarlı ölçüm aletleriyle yapılabilmektedir. Ancak bilgisayarlı analiz olmadan da herkes basit birkaç ölçümle bel-kalça oranını hesaplayarak vücutlarındaki visseral yağlanma hakkında yaklaşık olarak bir fikir elde edebilir. Ölçüm metodu aşağıda ayrıntılı olarak anlatılacaktır. Bel-kalça oranı yüksek olan insanlarda beyin fonksiyonlarının da olumsuz etkilendiği ve felç geçirme riskinde de belirgin bir artış olduğu gösterilmiştir.

6- Depresyon ve mood değişiklikleri: Visseral yağlanmanın bazı hormonal değişimlere yol açabileceğini yukarıda vurgulamıştım. Serotonin, galanin gibi bazı beyin kimyasallarının dengesinin bozulması psikolojik durum üzerine olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Boston Üniversitesi Tıp Fakültesinde yapılan bir araştırmada visseral yağlanmadaki artışın depresyon görülme riskini de belirgin olarak artırdığı gösterilmiştir.

Bel çevreniz sağlık durumunuz için önemli bir göstergedir.

Bel-kalça oranı yağ dokusunun vücuttaki dağılımının somut bir göstergesidir. Yukarıda da söylediğim gibi bel çevresindeki artış “elma tipi” yağlanma, kalça çevresindeki artış da “armut tipi” yağlanma olarak adlandırılmaktadır. Normal kabul edilen bel-kalça oranları aşağıdadır. Bel-kalça oranının tablodaki rakamların üzerinde olması sağlık açısından “risk” göstergesidir. 

Bel-kalça oranı nasıl tespit edilir? 

Ölçüm için bir mezura kullanabilirsiniz. Ayakta mümkün olduğunca dik bir pozisyonda durun. Üzerinizde giysi yokken, karnınızı içeri çekmeden, doğal duruşunuzla, mezura karın cildinize temas edecek ama sıkmayacak şekilde ölçüm yapmanız gerekir. Göğüs kafesinizle (kaburgalar) göbek deliğinizin arasında, bel çevrenizin en ince görünen kısmından ölçüm yapın ve bulduğunuz rakamı bir yere not edin. Bu rakam sizin bel çevrenizdir. Mesela bel çevrenizin 74 cm olduğunu varsayalım.

Şimdi de kalçanızın en geniş yerinden şekilde görüldüğü gibi ikinci bir ölçüm yapın. Bulduğunuz bu rakam da kalça çevrenizdir bunu da not edin. Kalça çevrenizin de 92 cm. olduğunu kabul edelim. 

Bel çevresi için belirlediğiniz ilk rakamı, ikinci belirlediğiniz kalça çevresine bölün. Bu işlem sonunda bulduğunuz rakam bel-kalça oranınızı verir. Eğer erkekseniz bu oran 0.95 ve altında, kadınsanız 0.85 ve altında olmalıdır. Bulunan oran kadınlar için 0.86’dan ve erkekler için de 0.96’dan yüksekse bu sonuç sizde karın içi yağlanma olduğuna işaret eder. Bu durum kalp damar hastalıkları, diyabet, yüksek tansiyon ve safra kesesi hastalıkları açısından ciddi bir risk artışını işaret eder. 

Bel-kalça oranı kadar olmasa da basitçe bel çevresinin ölçülmesi de bir fikir verebilmektedir. Aşağıdaki tabloda kadın ve erkekler için bel çevresi ölçümünün nasıl değerlendirilmesi gerektiği gösterilmektedir. 

01.Aralık.2016

KONU İLE İLGİLİ ÖNERİLEN DİĞER YAZILARIMIZ İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNKLERE TIKLAYINIZ

1- Obezite ve Kilo Kontrolü

2- Diyabet ve Metabolik Sendrom

3- Bu 5 Hormonun Dengesizliği Kilo Verme Çabalarınızı Olumsuz Etkileyebilir

4- Kan Şekerini Dengede Tutmanın Püf Noktaları Nelerdir?

5- Fazla Kilolarınızın Sebebi Uykusuzluk Olabilir

6- Hormonlarımızı Doğal Yöntemlerle Nasıl Dengeleriz? 

7- Stresi ve Kortizol Salınımını Kontrol Altında Almanın Püf Noktaları Nelerdir? 

8- Tip 2 Diyabetin, İlaç Kullanmadan Tedavi Edilebilen Bir Hastalık olduğunu Biliyor Musunuz?

9- Gut Hastalığı

Yasal Uyarı: Bu makale özgün bir yazı olup telif hakkı yazarlara aittir. Kopyalanarak başka mecralarda kullanılması durumunda hukuki yollara başvurulacaktır. Kopyalanmadan sayfamıza link verilebilir.